ราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์ จัดตั้ง “รางวัลสมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาภรณ์” ขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติและเผยแพร่พระเกียรติคุณ ศาสตราจารย์ ดร. สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี องค์ประธานและนายกสภาราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์ เนื่องในโอกาสทรงเจริญพระชันษา 65 ปี วันที่ 4 กรกฎาคม 2565

ด้วยสำนึกในพระกรุณาธิคุณที่ทรงมีต่อประชาชนชาวไทยในด้านการวิจัยและพัฒนาเพื่อการป้องกัน ควบคุมและดูแลรักษาโรคมะเร็ง ทรงเป็นนักวิทยาศาสตร์และนักวิชาการที่เห็นความสำคัญของการค้นคว้าวิจัย สร้างองค์ความรู้ใหม่ โดยทรงเริ่มก่อตั้งสถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2530 และได้ทรงปฏิบัติหน้าที่เป็นองค์ประธานเอง ต่อมาได้ทรงเล็งเห็นว่า เพื่อพัฒนานักวิจัยให้มีจำนวนมากขึ้น ได้ทรงก่อตั้ง “สถาบันบัณฑิตศึกษาจุฬาภรณ์” ขึ้นในปี พ.ศ. 2548 ทำให้เกิดนักวิจัยและผลงานวิจัยเพิ่มมากขึ้นอย่างชัดเจน

เพื่อให้ผลงานวิจัยนำไปสู่การปฏิบัติ ได้ทรงจัดตั้ง “ศูนย์วิจัยการศึกษาและบำบัดโรคมะเร็ง” ภายใต้สถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ เมื่อวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2552 เพื่อศึกษา วิจัย และสำหรับการบำบัดโรคมะเร็งซึ่งเป็นปัญหาสาธารณสุขสำคัญของประเทศ ได้ทรงจัดให้เป็นโรงพยาบาลเฉพาะทาง 100 เตียง และพระราชทานนามว่า “โรงพยาบาลจุฬาภรณ์” เปิดบริการแก่ประชาชนตั้งแต่วันที่ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2552 มีความเจริญก้าวหน้ามาอย่างต่อเนื่อง มีชื่อเสียง เป็นที่ไว้วางใจของประชาชน ราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์จึงเห็นควรเสนอให้มีรางวัลระดับนานาชาติขึ้น เพื่อพิจารณาให้แก่ผู้มีผลงานดีเด่นเป็นที่ประจักษ์ ด้านการป้องกัน ควบคุมและหรือดูแลรักษาผู้ป่วยโรคมะเร็ง เกิดผลดีต่อมนุษยชาติ และเพื่อให้การดำเนินงานเกี่ยวกับรางวัลมีความมั่นคง สามารถดำเนินการได้อย่างถาวร จึงเห็นควรจัดตั้งมูลนิธิรางวัลขึ้นเพื่อรองรับกิจกรรมต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินงานของรางวัลโดยให้ได้รับการสนับสนุนจากราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์ ซึ่งสภาราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์ได้ให้ความเห็นชอบ